Espainiako Konstituzioak, Administrazio Publikoaren funtzionamendua arautu behar duten printzipioak aipatzean, efikazia, hierarkia, deszentralizazioa, deskontzentrazioa eta koordinazioa nabarmentzen ditu. Lurralde-deskontzentrazioaren printzipioa Sektore Publikoaren Araubide Juridikoaren urriaren 1eko 40/2015 Legearen 54.1 artikuluan jasota dago, eta honako hau dio: “Estatuko Administrazio Orokorrak 3. artikuluan ezarritako printzipioen arabera jarduten du eta antolatzen da, bai eta deszentralizazio funtzionalaren eta deskontzentrazio funtzionalaren eta lurralde-deskontzentrazioaren printzipioen arabera ere”. Lurralde-deskontzentrazioak baztertu egiten du Estatuaren Administrazio Orokorra hiriburuan erabat kokatutako entitate gisa ulertzea, eta, beraz, beharrezkoa da lurralde-egitura bat izatea, eta, beraz, herritarrengandik hurbilago egotea.

Espainiako Konstituzioak ez du agintzen sektore publikoko egoitzen lurralde-banaketa finkatu behar den modua. Lege horren 5. artikuluak ez du erakunde publikoek izan behar duten lekuari buruzko xedapenik jasotzen, ez du lege-erreserbarik zehazten, ez eta egoitza horiek zehazteko prozedura zehatzik aurreikusten ere.

Hori dela eta, printzipio horiek betetzeko, lurraldekako egitura bat behar da, herritarrengandik hurbilago egongo dena eta erakunde publikoek lurraldean duten egituratze-eginkizuna indartuko duena. Horretarako, prozedura bat ezarri behar da, Estatuko sektore publiko instituzionaleko erakundeen kokapen fisikoa arrazionalizatzeko aukera emango duena; izan ere, egiaztatuta dago erakunde publikoek zeregin onuragarria dutela kokatuta dauden ingurune fisikoetan, eta, gainera, zuzeneko eta zeharkako enpleguak sortzen lagundu behar da, bai eta kaltetutako sektoreekin erabakiak hartzeko aukera handiagoa eman ere.

Egoitza fisiko publikoen deskontzentrazioaren ondorio positibo horiek indartzeko, hautapen-prozedura arrazionalizatu bat ezarriko da, irizpide batzuk bilduko dituena —hala nola lurralde-kohesioa, zerbitzu publikoen eraginkortasuna eta gardentasuna—, eztabaida-mekanismo baten bidez, autonomia-estatutua duten autonomia-erkidego eta hiri guztien ahalmena baliatuko duena eta sektore publikoak elementu egituratzaile gisa duen zeregina indartzen lagunduko duena.

209/2022 Errege Dekretua, martxoaren 22koa; honen bidez, Estatuko sektore publiko instituzionaleko entitateen egoitza fisikoak zehazteko prozedura ezartzen da eta egoitzak zehazteko aholku-batzordea sortzen da; era berean, Estatuko entitate publikoen egoitzak hautatzeko prozedura arrazionalizatu bat ezartzen da. Sistema objektiboa, gardena eta lehiakorra da, eta, besteak beste, lurralde-kohesioa, zerbitzu publikoen eraginkortasuna eta gardentasuna biltzen ditu, sektore publikoak lurraldea egituratu dezan eta erakunde publikoak beren beharretara egokitutako ingurune batean integra daitezen lortzeko.

Prozedura hori Ministro Kontseiluaren erabakiz hasiko da, kasuz kasu. 209/2022 Errege Dekretuaren 6.2 artikuluak hau ezartzen du: “Batzordeak, hasteko erabakia jasotzen duenetik hilabeteko epean, 3.2.b) artikuluan aurreikusitako txostena egingo du, eta bertan erakundearen kokapen fisikoa zehazteko kontuan hartuko diren irizpideen zerrenda jasoko da. Irizpide horiek 2. artikuluan adierazitako printzipioetara egokitu beharko dira, bai eta eragindako erakundeari aplikatu beharreko premia espezifikoetara ere. Txosten hori Ministroen Kontseiluari jakinaraziko zaio, eta Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratuko da, prozedura hasteko erabakiarekin batera.

Argitaratu eta hilabeteko epean, autonomia-erkidegoek eta toki-erakundeek udalerri baten edo batzuen hautagaitzak aurkeztu ahal izango dituzte, dagokion erakundearen egoitza fisikoa izateko. Udalerri horiek, era berean, Errege Dekretuaren 6.5 artikuluan xedatutako konpromisoak bete beharko lituzkete. Horren arabera, egoitza bakoitzaren zehaztapena kasu zehatzaren azterketa baten ondoren egingo da, eskualdeen artean ahalik eta oreka handiena bermatzeko eta lurralde-egituraketa indartzeko.

Horrela, prozedurak autonomia-erkidegoetako legebiltzarrek eta gobernu-kontseiluek, bai eta toki-erakundeetako osoko organoek ere, aipatutako erakundeen egoitzak hartzeko hainbat eserleku eskatu ahal izatea sustatzen du, eta, aldi berean, erakunde horiek izaera desberdineko lagapenak konprometitu ahal izatea ahalbidetzen du, Estatuko Administrazio Orokorrak erakunde bat instalatzearen kostua osorik bere gain hartu behar ez izateko.

Kontuan izan behar da, xedapen iragankor bakarraren arabera, egoitzak deskontzentratzeko prozedura ez dela aplikatu beharko indarrean jarri aurretik (2022ko martxoaren 25a) lege-mailako arau batek baimendu edo aurreikusi dituen erakundeen egoitza fisikoak zehazteko. Alderdi hori aldatu egin da, 759/2024 Errege Dekretua, uztailaren 30ekoa, aurreko zuzentarau baten bidez baimendu edo aurreikusitako erakundeak baztertzea ere barne hartzeko, baldin eta zuzentarau horren transposizio-epea iraungita badago data horretan, eta transposizio-epea oraindik amaitu gabe badago.