Espainiako Konstituzioaren 2. artikuluaren adierazpenean Espainia osatzen duten nazionalitate eta eskualdeen autonomia-eskubidea aitortzen eta bermatzen da. Adierazpen horretatik abiatuta, Konstituzioaren VIII. tituluak Espainiako lurralde-antolaketa ezartzen du, eta hiru maila ditu: Estatua edo erakunde zentrala, autonomia-erkidegoak eta toki-erakundeak.

Zentzu hertsian bada ere, Autonomia Erkidegoen eraketa borondatezkotasunetik eta printzipio dispositibotik gauzatu zen, Konstituzioak ez baitu herrialdeko mapa politikoa osatzen; ondorioz, 1983az geroztik, Espainiako lurralde osoa 17 Autonomia Erkidegotan dago antolatuta, eta 1995ean osatu zen erakunde hori, Ceuta eta Melilla Hirietarako Autonomia Estatutuak onartuta.

Autonomia-erkidego bakoitzaren oinarrizko erakunde-araua autonomia-erkidegoaren estatutua da. Estatutu horretan eratzen eta garatzen dira, bai berezko erakunde-esparrua, bai eskumenak esleitzeko sistema, eta hori guztia Konstituzioaren 148. eta 149. artikuluek ezarritako mugen barruan.

Laburbilduz, lau gai-mota daude, eta horien gainean eskumena egikaritzeko beste hainbeste modu daude: Estatuari bakarrik dagozkionak; Estatuak eta autonomia-erkidegoek legeria hori egikaritzen dutenak; hirugarren mota bat, zeinetan Estatuari baitagokio oinarrizko legeria onartzea; lege-garapena eta betearazpena, berriz, autonomia-erkidegoei dagokie, eta eskumen esklusiboak, berriz, erkidegoei.

Sistemaren konplexutasunak eta administrazio-jarduera arruntean hura zehazteko zailtasunek gatazkak sortu dituzte maiz, eta Konstituzio Auzitegiak emandako jurisprudentziaren bidez ebatzi dira. Gatazkak konpontzeko sistema horren bidez, organo horrek oso zeregin garrantzitsua izan du Estatuari eta autonomia-erkidegoei dagozkien eskumenen interpretazioan.

Sistema autonomikoa Estatuak eskura zituen zerbitzuak eta baliabideak autonomia-erkidegoei eskualdatu ondoren gauzatu da. Prozesu graduala izan da, eta, horren ondorioz, 820.000 langile publiko baino gehiagoren adskripzioa aldatu egin da, eta autonomia-erkidegoen mende geratu dira. Hasierako bitarteko horietatik abiatuta, autonomia-erkidegoek dagozkien zerbitzuak emateko eta artatzeko behar dituzten langile propioak eskuratu dituzte; besteak beste, osasun-laguntza, hezkuntza eta gizarte-zerbitzuak.

Baina estatuko eta autonomietako botereen arteko harremanak balizko gatazka terminoetan ez ezik, lankidetza terminoetan ere planteatzen dira. Eskumenak gurutzatzeak, eskumen material askoren izaera partekatuak eta lurralde osoan garatzeko politika bateratuak artikulatzeko beharrak lankidetza-tresna desberdinak sortzea eragin dute, sistema autonomikoaren funtzionamendu koherentea eta eraginkorra posible egiteko. Sistema hori pixkanaka garatu eta finkatu da, praktika eta esperientzia kontuan hartuta. Formalki, bi forma edo aukera izan ditzake: alde anitzeko edo sektoreko lankidetza, zeinean Estatuak eta autonomia-erkidego guztiek batera parte hartzen baitute; eta aldebiko lankidetza, zeinean Estatuak eta autonomia-erkidego bakar batek parte hartzen baitute. Sistema horretan zeregin nagusia dute Presidenteen Konferentziak eta Konferentzia Sektorialek.

Lankidetzarako sistema autonomikoak antolaketa berezia du integrazio komunitarioaren prozesutik eratorritako gaiei erantzuteko. Europako Erkidegoko itunen etengabeko erreformek Europar Batasunaren eskumenak gehitzea ekarri dute, eta horrek barneko eskumen-sistemari eragiten dio. Behar berri horri erantzuteko, autonomia-erkidegoek parte hartzeko sistema bat egituratu da, Erkidegoaren proposamena autonomia-erkidegoen eskumenetan sartzen denean edo haien interesei eragiten dienean. Era berean, autonomia-erkidegoen kanpo-jarduera orokortzeak koordinazio-tresnak arbitratzera behartu du, jarduera hori nazioarteko harremanetan Estatuari bakarrik dagozkion eskumenetan koherentea eta egokia dela bermatzeko.

Azkenik, autonomia-erkidegoek ematen dituzten zerbitzuei erantzuteko, finantza-baliabide batzuk behar dira. Baliabide horiek aldizka berrikusten dira, eta finantzaketa-ereduari buruzko akordioen bidez gauzatu dira; gaur egun, 2008an adostutakoa dago indarrean. Elkarren segidako sistemek aldaketa eta egokitzapen desberdinak ekarri dituzte errealitate aldakor batera, eta onartuz joan dira autonomia-erkidegoek erantzukizun berriak izan eta zerbitzu publiko berriei erantzun behar zieten neurrian.