Angel Victor Torres Lurralde Politikako eta Memoria Demokratikoko ministroak Memoria Demokratikoaren urriaren 19ko 20/2022 Legearen hiru urteen balantzea aurkeztu du gaur, Ministroen Kontseiluan. Torresek azaldu duenez, gobernu aurrerakoien garai honetan, ia 9.000 gorpu atera ahal izan dituzte hobitik, eta Gerraren eta diktaduraren biktimei errekonozimendua eta erreparazioa adierazteko 1.614 adierazpen eman dizkiete.

Era berean, Memoria Demokratikoaren Legeari esker, Aragoiko, Valentziako Erkidegoko, Kantabriako, Extremadurako, Balear Uharteetako eta Gaztela eta Leongo erkidegoen ekimenak geldiarazi ahal izan dituztela esan du ministroak, erkidegoetako Memoria legeak indargabetu nahi zituztelako. “Arau berri horiek, autonomia batzuetan, biktimen erreparazioa zailtzen dute”, adierazi du, eta nabarmendu du NBEko errelatoreak eurak izan zirela Concordiako lege deiturikoek “nazioarteko zuzenbidea urratzen” dutela argudiatu zutenak.

Torresek azpimarratu duenez, desagertutako Hobitik Ateratzeko I. Planarekin eta Hobitik Ateratzeko II. Plana (2025-2028) abian jarrita, 700 ekintza baino gehiago egin dira eta 8.941 gorpu berreskuratu dira. “Kopuru hori lurpetik atera daitezkeen 20.000 pertsonen ia erdia da, Aranzadi Elkarteak 2019an egindako ikerketa baten arabera”, adierazi du ministroak, eta legealdi honetan lanen %100era iristea espero duela gaineratu du.

Ministroak balioan jarri du, gainera, Cuelgamuroseko haranean egiten ari diren lanen aurrerapena. Kriptetan lantalde zientifiko eta diziplina anitzekoa ari da lanean, 206 biktima deshobiratu eta identifikatzeko; haien familiek lokalizatzea eskatu dute, Legearen arabera. Orain arte, 36 kaxa aurkitu dituzte, 458 gorpuzkirekin, eta zientzia-taldeak 21 biktima identifikatu ahal izan ditu, DNA probekin.

Ministroak azaldu duen beste alderdietako bat Gerraren eta Diktaduraren Biktimen DNAren Estatuko Bankua martxan jartzea izan da. Banku horrek kudeaketa-softwarea du, eta laborategiak DNAren Auzitegiko Erabilerarako Batzorde Nazionalak akreditatu ditu.

Horrez gain, Radio Televisión Españolarekin batera aurkeztu berri duten Hobien Mapa Integratuan jarri du azpimarra. Bertsio multimedia interaktibo bat da, Espainiako Gerraren (1936-1939) eta diktadura frankistaren hobien kokapen geolokalizatua jasotzen duena, baita horietan ehortzitako biktimena ere, hobi bakoitzeko ikus-entzunezko eta informazio materialarekin.

Ministroak nabarmendu nahi izan du Espainiako Gobernuak bultzada eman diola Cuelgamuroseko Harana birizendatzeari, ideien nazioarteko lehiaketa baten deialdiarekin, ‘Oinarria eta gurutzea’ proiektuari egokitu zaiona. “Kontua da zer gertatu zen jakitea, gizarte gisa hausnartzea eta, batez ere gazteenek, totalitarismoan bizitzeak zer esan nahi duen ulertzea eta gozatzen duten demokrazia estimatzea”, gaineratu du.

Biktimei ordaina ematea eta nazionalitateak ematea

Hiru urte hauetan bultzatutako beste alderdi bat erreparazioa izan da. Orain arte, aitortza eta erreparazio pertsonaleko 1.614 aitorpen eman eta entregatu zaizkie biktimei, eta hiru funtsezko elementu dituzte: “biktimatzat” hartzea, hala badagokio, kondenatu zuen auzitegiaren legez kanpoko eta legez kanpoko izaera deklaratzea, eta ezarri zuten epaia deuseztatzea eta legez kanpokoa izatea.

Era berean, biktimaren izaera, duintasuna, izena eta ohorea omendu eta aitortzeko ekitaldi publikoak egin dira, 600 aitortza baino gehiago emanez.

Baina aitortza beste herrialde batzuetara erbesteratu behar izan ziren biktimen ondorengoei nazionalitatea emateko joan den urriaren 22an burutu zen prozesuan ere adierazia geratzen da. 2025eko uztailaren 31n, 876.321 eskaera erregistratu ziren. Horietatik % 47k onartuta zuten izapidea, eta % 0,5ek baino ez zuten ezezkoa eman; gainerakoak izapidetze-prozesuan zeuden orduan. Egun horretan, 414.000k zuten eskubide hori aitortuta, eta 237.145 zeuden inskribatuta Espainiako nazionalitatearekin.

Gainera, joan den azaroaren 4an, Nazioarteko Brigadetako boluntarioen ondorengoei Espainiako nazionalitatea naturazko gutunez ematen dien Errege Dekretua onartu zen; zehazki, nazioarteko brigadisten 54 seme-alaba eta 117 bilobari, 1936ko kolpe militarraren aurrean legezkotasun errepublikarra defendatzeko Espainiara borondatez iritsitako gizon eta emakumeei.

Memoriaren tokiak

Espainiako Gobernuak gune bereziki sinbolikoak Memoria Leku izendatzeari ere eman dio garrantzia, Gerran eta diktaduran historian eta errepresioan izan duten paperagatik. Orain arte 16 izan dira deklaratuak.

Deklaratutako hirurez gain ex lege Memoria Demokratikoaren Legearen arabera (Memoria Historikoaren Dokumentazio Zentroa Salamancan, Cuelgamuroseko haranean eta Espainiako Panteoian), geroago deklaratu zirenak: XIX. mendean espainiar liberalismoarekin lotutako hamar higiezin enblematiko (horietako batean, Askatasunaren Martirien Monumentua ‘Los Coloraos’, Almerian), 1943ko otsailean berreskuratutako koloreen hondarrak gorde dira, Almaziako espetxe zaharraren oinean, Gernika-Masako hirigune Zaharrean eta Gernika-Santutegian; Alde zaharrean, Gorrian, Gorrian, Gorrian, Erdi Gorrian, Gorrian eta Gorrian, 1943ko hirigune Gorrian, Gorrian, Gorrian, eta Erdi Gorrian; Gorrian, Gorrian, Erdi Gorrian, Gorrian Era berean, behin-behinean inskribatuta daude hasitako 18 pertsonak, eta gaur egun horiek deklaratzeko prozedura izapidetzen ari dira.

Halaber, seinalizazioak eta plakak ezarri dituzte atzerrian dauden bost Memoria Lekutan, hala nola Mexikoko Ateneo Espainiarrean, Parisko Jardin de la Bederatzi-n, Ravensbruck-eko eta Argélès-sur-Mer-eko kontzentrazio-esparruetan, eta Antonio Machadoren Colliure-ko eta Manuel Azañaren Montauban-eko hilobietan.

Ministroak aitortu du ezin duela ulertu nola “batzuek ez duten nahi memoria lekuak deklaratzea edo Gerra eta diktadura garaiko errepresioaren oroigarri diren espazioak etsiaraztea. Demokrata guztiok ados egon beharko genuke horretan”.

Askatasunaren 50. urteurrena

Aurten, ‘50 urteko askatasuna’ oroitzeko ekitaldiak egin dira, eta ekintza eta jarduera ugari egin dira demokrazia defendatu zutenak omentzeko eta gazteenei orain dituzten askatasunak transmititzeko. Ministroak nabarmendu du ekitaldiak 2025etik harago ere egingo direla, 400 jarduera berrirekin.