El ministro de Política Territorial e Memoria Democrática, Ángel Víctor Torres, presentou hoxe, no Consello de Ministros, un balance dos tres anos da Lei 20/2022, do 19 de outubro, de Memoria Democrática. Torres explicou que, neste período de gobernos progresistas, puidéronse exhumar case 9.000 corpos, e entregáronse 1.614 declaracións de recoñecemento e reparación ás vítimas da Guerra e a ditadura.

El ministro indicou tamén que, grazas á Lei de Memoria Democrática, puidéronse paralizar as iniciativas dalgunhas comunidades como Aragón, Comunitat Valenciana, Cantabria ou Estremadura, Illes Balears e Castela e León, que pretendían derrogar as leis de Memoria autonómicas. “Estas novas normas, nalgunhas autonomías, dificultan a reparación das vítimas”, sinalou, á vez que destacou que foron os propios relatores da ONU quen argumentaron que as chamadas leis de Concordia “vulneran o dereito internacional”.

Torres resaltou que, co extinto I Plan de Exhumaciones e a posta en marcha do II Plan de Exhumaciones (2025-2028), realizáronse máis de 700 actuacións e recuperáronse 8.941 corpos. “Esta cifra supón case a metade dos 20.000 que son susceptibles de ser exhumados, segundo un estudo realizado en 2019 pola Sociedade Aranzadi”, sinalou o ministro, que confía en chegar ao 100% dos traballos no que queda de lexislatura.

El ministro puxo en valor, ademais, o avance das tarefas que se están levando a cabo no Val de Cuelgamuros. Nas criptas traballa un equipo científico e multidisciplinar, para a exhumación e identificación de 206 vítimas, cuxas familias solicitaron a súa localización, en virtude da Lei. Ata o momento, foron achadas 36 caixas con 458 restos; e o equipo científico puido identificar, con probas de ADN, un total de 21 vítimas.

Otro dos aspectos dos que deu conta o ministro é a posta en marcha do Banco Estatal de ADN de Vítimas da Guerra e a Ditadura, que xa dispón do software de xestión e cuxos laboratorios foron acreditados pola Comisión Nacional para o Uso Forense do ADN.

Ademais, puxo o acento no Mapa Integrado de Fosas, que acaba de ser presentado xunto con Radio Televisión Española. Trátase dunha versión multimedia interactiva que recolle a localización geolocalizada das fosas da Guerra de España (1936-1939) e da ditadura franquista, así como das vítimas inhumadas nelas, con material audiovisual e informativo de cada fosa.

El ministro quixo resaltar o impulso que deu o Goberno de España á resignificación do Val de Cuelgamuros, coa convocatoria dun concurso internacional de ideas, que recaeu no proxecto ‘A base e a cruz’. “Trátase de que se saiba o que pasou, que reflexionemos como sociedade e que, sobre todo os máis novos, entendan o que significa vivir no totalitarismo e aprecien a democracia que gozan”, engadiu.

Reparación ás vítimas e concesión de nacionalidades

Otro dos aspectos impulsados nestes tres anos foi a reparación. Ata o momento concedéronse e entregado 1.614 declaracións de recoñecemento e reparación persoal a vítimas, que conteñen tres elementos fundamentais: a consideración de “vítima”, a declaración no seu caso do carácter ilegal e ilexítimo do tribunal que condenou e a nulidade e ilegalidade da sentenza que impuxeron.

Así mesmo, realizáronse actos públicos de homenaxe e recoñecemento do carácter de vítima, da súa dignidade, nome e honra, con entrega de máis de 600 recoñecementos.

Pero o recoñecemento tamén queda expresado no proceso que culminou o pasado 22 de outubro para conceder a nacionalidade aos descendentes das vítimas que tiveron que exiliarse a outros países. A data do 31 de xullo de 2025, rexistráronse 876.321 solicitudes, das que o 47% xa tiñan aprobado o trámite e apenas un 0,5% denegáronse, estando o resto entón en proceso de tramitación. Á esta data, 414.000 xa tiñan recoñecido o dereito e 237.145 xa constaban como rexistrados coa nacionalidade española.

Ademais, o pasado 4 de novembro aprobouse o Real Decreto polo que se concede a nacionalidade española por carta de natureza aos descendentes dos voluntarios integrantes das Brigadas Internacionais, concretamente a 54 fillos e 117 netos de brigadistas internacionais, homes e mulleres que chegaron voluntariamente a España para defender a legalidade republicana fronte ao golpe militar de 1936.

Lugares de Memoria

El Goberno de España puxo tamén o acento na declaración como Lugares de Memoria de espazos especialmente simbólicos polo seu papel na historia e na represión durante a Guerra e a ditadura. Ata o momento foron declarados 16.

Ademais dos tres declarados ex lege pola Lei de Memoria Democrática (Centro Documental da Memoria Histórica en Salamanca, Val de Cuelgamuros e Panteón de España), os declarados posteriormente: dez inmobles emblemáticos vinculados ao liberalismo español no século XIX (nun deles, o Monumento aos Mártirs da Liberdade ‘Os Coloreádevos’, en Almería, depositáronse os restos recuperados dos coloreádevos a pé do monumento, de onde foran retirados en 1943); o Centro urbano de Gernika-Lumo; o éxodo, persecución e masacre da poboación civil entre Málaga e Almería en febreiro de 1937, coñecido como ‘A Desbandá’; e a antiga Prisión Provincial de Murcia. Así mesmo, figuran rexistrados provisionalmente os 18 que se incoaron e actualmente están en tramitación o procedemento para a súa declaración.

También establecéronse sinalizacións e placas en cinco Lugares de Memoria no estranxeiro, como o Ateneo Español de México, o Xardín da Nove en Paris, os campos de concentración de Ravensbruck e de Argélès-sur-Mer, e as tumbas de Antonio Machado en Colliure e de Manuel Azaña en Montauban.

O ministro recoñeceu que non pode entender como “hai quen non queren que declaremos lugares de memoria ou resignifiquemos espazos que son o recordo da represión durante a Guerra e a ditadura. Todos os demócratas deberiamos estar de acordo en iso”.

50 anos de Liberdade

Durante este ano/este ano viñéronse desenvolvendo os actos que conmemoran os ‘50 anos de liberdade’, cun gran número de accións e actividades orientadas a recuperar homenaxear a quen defenderon a democracia e para transmitir aos máis novos de onde veñen as liberdades que agora gozan. O ministro destacou que os actos se van a seguir levando a cabo máis aló de 2025, con 400 novas actividades.