1.6.2022
Gonzalo Capellán de Miguel, Errioxako Unibertsitateko irakaslea, "Hirurteko liberala berrehun urte geroago" nazioarteko biltzarreko hizlaria.
- Kongresuan parte hartzen du karikaturari buruzko ponentzia batekin, ekintza politikorako bitarteko gisa, bere gaurkotasuna mantentzen duen gai bat…
- Noski, irudiaren munduan bizi gara. Historialariok ohituago gaude iturri testualekin, dokumentuekin, prentsarekin lan egitera, hala ere, garai hartako iturrietara joaten garenean konturatzen gara irudiak eta kultura bisualak izan zuen komunikazio botereaz; beste alde batetik, mundu guztiak ulertzen eta irakurtzen zuen herri kultura izan zen. Batzuetan, irudia bakarrik erabiltzen dugu testuaren ilustrazio polit gisa, baina garai hartan mobilizazio sozialerako mekanismo bat izan zen, biztanleriaren geruza zabaletara iritsi eta diskurtso bisual bat egiteko. Karikatura politikoa kontraboterezko diskurtsoa da. Boterearen aurkako diskurtsoa da satira, boterearekin kritikoa, eta horregatik ere jazarria. Erakutsiko ditudan karikaturak erbestean egin behar dira, Londresen; ezkutuan iristen dira Espainiara; Frantzian 'atxilotu' egiten ditu poliziak, ez daitezen iritsi, bai baitakite zer gaitasun zuten Fernando VII.a kritikatzeko, propaganda ofizialak egiten ez zuen eta garai hartako askatasunek baimentzen ez zuten ildotik.
- Karikatura eta ilustrazioa hitza baino tresna eraginkorragoak izan ziren eta dira?
- Kasu askotan, bai, nola zirkulatzen zuen kontuan hartuta; gainera, hizkuntza unibertsalagoa da. Karikatura horiek Londresen sortzen dira, Espainian ibiltzen dira, Latinoamerikara iristen dira, Mexikon argitaratzen dira, testuinguruetara berregokitzen dira. Narvaez jeneralak handik urte batzuetara esango du beldur handiagoa diola marrazkilarien arkatzari eta karikaturei militarren armei baino... ikus dezagun zer botere zuten ideia subertsiboak, boterearen kontrakoak, imajinario sozialera helarazteko. XIX. mendeko prentsa osoko dokumentu askotan karikatura zentsuratzen da, ondoko artikulua argitaratzen uzten da, baina irudiak ez dira argitaratzen uzten, ikusizkoak barregarriago bihurtzen dituelako, gehiago ulertzen delako eta askoz eraginkorrago eta iraingarriago jotzen delako.
- Umorearen eta adierazpen askatasunaren mugei buruzko eztabaida aspalditik dator.
- Horretan harritzen gaituzte XIX. mendean ikusten ditugun gauzek, inprenta-askatasunari ere iseka eginez, Fernando VII.a erregea bezalako monarka bati egiten dizkiogun kritikek, tirano gisa azaltzen baita, asto-belarriekin, bufonizatuta, barregarri. Umorearen eraginkortasun horrek monarka absolutu baten irudi irrigarria ematen zion jendeari. Charlie Hebdo bezalako pasarte garaikideak ikusi ditugu. Gaur egun gehiago ulertzen dugu irudiaren boterea zer den, baina ez da zerbait berria, XIX. mendean herri eta gizarte mailan jada zirkulatu zuen komunikazio estrategia bat baizik. Historialariok arreta handiagoa jarri behar diegu irudiaren kulturari eta horrelako iturriei.
