1.6.2022
Gonzalo Capellán de Miguel, profesor da Universidade da Rioxa, relatora do Congreso Internacional «O Trienio Liberal douscentos anos despois»
- Intervén no congreso cun relatorio sobre a caricatura como medio de acción política, un asunto que mantén a súa actualidade…
- Claro, vivimos nun mundo da imaxe. Os historiadores estamos máis adoitados traballar coas fontes textuais, con documentos, coa prensa, con todo, cando imos ás fontes da época dámosnos/dámonos conta do poder de comunicación que tivo a imaxe e a cultura visual, que doutra banda fora a cultura popular que todo o mundo entendía e lía. Ás veces utilizamos a imaxe só como unha ilustración bonita ao texto, pero na época foi un mecanismo de mobilización social, para chegar a capas amplas da poboación e facer un discurso visual. A caricatura política é un discurso de contrapoder. A sátira é un discurso contra o poder, crítico co poder, e por iso tamén perseguido. As caricaturas que vou mostrar téñense que facer no exilio en Londres, chegan a España de maneira clandestina, detenas '' a policía en Francia para que non cheguen, porque saben a capacidade que tiñan para criticar a Fernando VII nunha liña que nin facía a propaganda oficial nin permitía as liberdades da época.
- Foi e é a caricatura e a ilustración unha ferramenta realmente máis efectiva que a palabra?
- En moitos casos si, por como circulaba, ademais é unha linguaxe máis universal. Estas caricaturas xéranse en Londres, circulan por España, chegan a América Latina, publícanse en México, se readaptan aos contextos. O xeneral Narváez dirá anos despois que teme máis ao lapis dos debuxantes e ás caricaturas que ás armas dos militares... para que vexamos o poder que tiñan para facer chegar ao imaxinario social ideas subversivas, contra o poder. Atopamos moitos documentos en toda a prensa do século XIX na que se censura a caricatura, déixase publicar o artigo que acompaña, pero non se deixan publicar as imaxes, porque o visual ridiculiza máis, enténdese máis e considérase moito máis efectivo e ofensivo.
- O debate sobre os límites do humor e a liberdade de expresión vén de lonxe.
- Niso sorpréndennos as cousas que vemos no século XIX, burlando mesmo a liberdade de imprenta, as críticas a un monarca como o rei Fernando VII, ao que se mostra como o tirano, con orellas de burro, bufonizado, ridiculizado. Esa efectividade do humor dáballe á xente unha imaxe irrisoria de todo un monarca absoluto. Vimos episodios contemporáneos como o de Charlie Hebdo. Hoxe entendemos máis o que é o poder da imaxe, pero non é algo novo, senón unha estratexia de comunicación que xa circulou a nivel popular e social no século XIX. Os historiadores debemos prestar máis atención á cultura da imaxe e este tipo de fontes.
