Trenbideen Memoria Historikoa. Arazketa

​

90.000 erregistro inguru

Matxinatuek errepresio-aparatu bat taxutu zuten hasiera-hasieratik, eta «arazketak» –erruduntasunik eza frogatzeko betebeharrak– zeregin nagusia izan zuen. Erantzukizun Politikoei buruzko Legeak, 1939ko otsailaren 10ean, alderdi horri buruzko aurreko legeak berretsi zituen, eta «Mugimendu Nazionalaren etsaiekin» nolabaiteko harreman politikoa izan zuten edo izan zuten guztiak «garbitzeko» zerbitzuan jarri zituen bere artikuluak.

Hori kasuen katalogo zabal eta xehatu batean zehazten zen, eta zenbatetsitako larritasunaren arabera, zigorrak ezartzera behartzen zuen: lan egiteko desgaikuntza absolutu edo berezitik hasi, eta arroztea, konfinamendua, desterrua edo ondasunen erabateko galera arte; azken kasu horretan, ondorengoengana ere zabaltzen zen, jaraunsle izan diren kasuetan.

Trenbidean, langile guztiak «ustezko erruduntasun» batean konfinatu zituzten, eta hura errugabetzeko modu bakarra zen tren-konpainiek kategoria profesionalen talde bakoitzerako ad hoc sortutako Auzitegi Araztzaileek egindako ikerketa-prozesu bat gainditzea.

Laurogeita hamar mila langile inguruk zinpeko aitorpena aurkeztu behar izan zuten, alderdi frentepopulistekin izandako harremana zein izan zen azaltzeko. Haietako asko zigortu egin zituzten, eta horrek kolektibo osoaren estigmatizazioa ekarri zuen.

Atal honetan, gizartearen eskura jartzen dira gure artxiboetan arazketa-prozesuari buruz dauden dokumentu-erreferentziak.

Trenbideen Memoria Historikoa. Erantzukizun Politikoen Legea aplikatuz arazketa-prozesuan zigortutako tren-enpresak

​

4.592

Matxinatuek argi utzi zuten, lehen unetik, errepresio espezifikoa aplikatuko zietela emakumeei, genero izaeragatik. Bere helburu nagusia bere gizarte-sumisioa lortzea izan zen, “emazte eta amen” rol bakarrean konfinatuz.

Horrek lan-merkatuetatik kanporatzea ekarri zuen, edo gizonen aldean bereizkeriazko lan-egoera batean kokatzea. Azken batean, «adin txikiko» estatu iraunkorra egotzi zitzaien.

Egindako ikerketen arabera, 4.592 emakume «araztu» zituzten 10/02/1939 Legearen aplikazio gisa (Erantzukizun Politikoen Legea egin eta egun batera baino ez, eta Franco hil arte ez zen indargabetu); lege horrek matxinatutako armadak kontrolatutako eremuetan zeuden langile publikoen arazketari hasiera ematea xedatu zuen. 1939/02/27ko Dekretuak korporazioen eta zerbitzu publikoen enpresa emakidadunen arazketara zabaldu zuen legea, eta horren barruan sartzen ziren tren-konpainietako langileak ere.

Emakume horiek, euren lankideek bezala, “tatxarik gabeko” iragan politikoa zutela eta Altxamendu Nazionalaren aurka ez zirela agertu erakutsi behar izan zuten euren lanpostuak berreskuratu ahal izateko. Hala ere, egotzi zizkieten delituak beti astunagotzat jo zituzten emakume izateagatik, eta asko euren senar eta seme-alabei egotzitako delituengatik zigortu zituzten, kontrako kasuan zirkunstantzia hori eman ez zenean.

Prozesu hori dokumentatu egin zen, eta espediente guztiak gordetzen dira, prozesu bakoitzari –karguak, deskarguak, delazioak eta zigorrak– eta haien lan-ibilbideari eta ibilbide pertsonalari buruzko informazioarekin. Azken horiei esker, gizonekiko eta familia-sareekiko zuten lan-egoera berreraiki daiteke; izan ere, horietako asko trenbideetako langileen familiakoak ziren. Gutxienez, 716 trenbidek lan zigorren bat jaso zutela jakina da.

Emakumeen lana trenbidean sartu zen XIX. mendearen azken hamarkadetan, konpainiek trenbideko eta obretako langileen emazteengana jo zutenean, trenbide-pasaguneak gizonek jasotzen zutenaren herenetik erdira bitarteko soldatekin gorde zitzaten. Konpainiek familiaren diru-sarrerak osatzeko kontzesio ex gratia gisa hartzen zuten lan hori.

Hala, emakumeen lan-kolektibo hegemoniko handi bat osatu zen trenbidean —guardesak—, eta konpainiek beren senarren luzapenaren “espezie” gisa instituzionalizatu zuten laboralki. Distantzia nabarmenera, bigarren talde bat zegoen, garbiketa-lanetarako erreklutatutako emakumeek osatua, eta marjinalak ziren lanbide kualifikatuak egiten zituzten emakumeak.

Errepublikak gizon eta emakumeen arteko berdintasun juridikoa ezarri bazuen ere, bere aplikazioa lan merkatuan mugatua eta berantiarra izan zen. 1931n amatasun-asegurua, edoskitze-subsidioa eta mediku- eta farmazia-eskubideak sartu ziren. Hala ere, emakumeei lan arriskutsuak eta gauekoak egiteko debekua mantendu zen, hala nola, trenbide-zaindariei dagokienez. Politika matxista horrek epitomea lortu zuen militar kolpistek 1938ko Lanaren Foruan jaso zutenean Estatuak «emakume ezkondua lantegitik eta fabrikatik askatzeko» printzipioa, ustez bere izaeragatik zegokion emazte eta ama rola beteko zuela ziurtatzeko.

Ez da harritzekoa erregimen berria eratu ondoren, familia-buruak ez baziren edo Administrazioan goi-mailako lanetara sartu ez baziren kolokazio-bulegoetan erregistra zitezkeen debekuzko katalogoan sartzea. Era berean, nahitaezko eszedentziari heldu beharko diote ezkontzen badira, eta horrek ehunka emakume trenbideetako langileri eragin zien.

Dokumentua eskuratzeko, zerrenda duen PDF bat ireki behar da.

Trenbideen Memoria Historikoa. 1936 eta 1944 artean auzitegi frankistek zigortutako trenbideetako langileen zerrenda

1936-1944

Espainia 1.378

Trenbide-konpainiek prozesu judizialak izan zituzten, eta horien balantzea ezezaguna da. Hala ere, 1944an, Renfek txosten bat egin zuen, arazketa-prozesuagatik larritasun handienarekin zigortutako langileen egoera zein zen jakiteko. Horri buruzko informazio bakarra ematen du txosten horrek.

Txostenaren arabera, 1944an epaitegiek zigortutako trenbidekoak, kasu militar gehienetan, 1.378 ziren guztira. Epaiak oso larriak ziren, ezarritako zigorren %79,2k 12 urte baino gehiagoko kartzela-zigorra jasotzen baitzuten.

97 trenbide-langile heriotza-zigorrera kondenatuta zeuden, eta 35 biziarteko kartzela-zigorrera. Prebalentzia handiena zuten zigorrak 12 eta 13 urte artekoak ziren 322 kasurekin, 30 urtetik gorakoak 266rekin, 6 eta 7 urte artekoak 181rekin eta 20 eta 21 artekoak 155ekin.

Trenbideen Memoria Historikoa. BDSTP 95eko eta BBTT 151 eta 68ko langile behartuak

1938-1945

9.000 inguru

Trenbidea ere erabili zuten hainbat milaka presok kondena luzeak bete zitzaten lan ezberdinetan bortxatutako eskulan gisa.

Frankismoan tren-azpiegituretan egindako lan behartua frankismoaren errepresioaren alderdietako bat izan zen, eta bi modalitate nagusitan egin zen:

• Sistema kontzentrazionarioa: Langileen Batailoiak (BBTT) eta Soldadu Langileen Diziplina Batailoiak (BDST).

• Milaka presok lan egiten zuten Zigor Destakamenduetan, eta horiei Lanaren Bidezko Zigorren Berrerospen Sistema aplikatu zitzaien.

1938tik gerrako presoak eta preso politikoak trenbideko hainbat lanetan erabili zituzten: konponketak, trenbide bikoitzen eraikuntzak eta azpiegitura berria. 1939 eta 1940 artean, berriz, 9.000 bortxatu baino gehiago izan ziren.

Gerrako azken hilabeteetan, gerrako presoek egindako lanaren% 7,1 trenbidean egiten zen. Zifrak ia 3.000 izan ziren 1945era arte; harrezkero, 500 baino gutxiagora jaitsi ziren berrogeita hamarreko hamarkadan.

Partekatzen dugun loturan Soldadu Langile Zigortuen Diziplina Batailoiko 95, eta Langile Batailoietako 151 eta 68, 1938tik 1945era bitarteko langile behartuen zerrenda ikus daiteke. Trenbidean egindako lan guztiak xehetasunez jasotzen dira bertan.

Dokumentua eskuratzeko, zerrenda duen PDF bat ireki behar da

Trenbideen Memoria Historikoa. Bizitza-istorioak

​

9

Gerra zibilaren eta frankismoaren errepresioaren biktima izan ziren trenbideen historia berezi eta ahaztuak. Bizitza bakoitza berezia da eta bizitzea egokitu zitzaien garai nahasiak islatzen ditu. Garrantzitsua da haien ondorengoen parte-hartzea eta laguntza izatea, haien aitona-amonen, gurasoen eta senideen historia ahanzturan gera ez dadin eta gure memorian lekua izan dezan.