Centro Documental da Memoria Histórica
O Centro Documental da Memoria Histórica (CDMH), situado na cidade de Salamanca, custodia unha rica e heteroxénea documentación que abarca a Segunda República, a Guerra Civil, a dictatura franquista, o exilio repulicano, a deportación de españois a campos de concentración e a Transición cara á democracia. Estes fondos documentais inclúen tanto un importante arquivo como unha destacada biblioteca e hemeroteca especializadas.
Esta documentación pode ser consultada polos investigadores e polos cidadáns en xeral mediante as vías que se detallan no apartado de Servizos desta páxina web.
Ademais do labor archivística e bibliotecaria, o CDMH desenvolve unha destacada tarefa de difusión cultural a través da organización de actividades, exposicións, a elaboración de contidos específicos para esta páxina web e redes sociais e a realización de actividades pedagóxicas.
| Nome do recurso | Datas extremas | Número de rexistros | Observacións |
|---|---|---|---|
| Base de datos de Militares e membros das Forzas de Orde Pública ao Servizo da República | 1936-1939 | | Recolle os nomes das persoas que estiveron ao servizo da República nas Forzas Armadas, Forzas de Orde Pública ou Corpo de Carabineros durante a Guerra Civil Española (1936-1939) e cuxos nomeamentos apareceron durante os anos do conflito nas seguintes publicacións oficiais:
Relaciónase unicamente o persoal que nas Forzas Armadas obtivo un emprego ou grao militar de, polo menos, suboficial, durante o período comprendido entre o 18 de xullo de 1936 e o 1 de abril de 1939, así como os que ingresaron como membros das Forzas de Orde Pública ou do Corpo de Carabineros. Coa consulta á base de datos poderemos obter os seguintes datos:
Na base de datos NON figura o emprego ou grao militar obtido. Se se desexa conseguir ese dato deberá consultarse a publicación correspondente ou dirixirse ao Centro Documental da Memoria Histórica solicitando a reprodución da mesma mediante o formulario que aparece na última columna da resposta. Esta base de datos realizouse con motivo da publicación da Lei 37/984, do 22 de outubro, de recoñecemento de dereitos e servizos prestados a quen durante a guerra civil formaron parte das Forzas Armadas, Forzas de Orde Pública e Corpo de Carabineros da República (BOE nº 262, do 1 de novembro, p. 31689). Foi froito dun acordo entre os ministerios de Cultura e de Facenda, utilizándose desde entón para os traballos de obtención de antecedentes dos causantes dos dereitos establecidos na Lei. Na actualidade, aínda que segue sendo un instrumento válido para o cumprimento do obxectivo inicial, estimouse oportuno difundila para coñecemento e utilización de todos aqueles que estean interesados na Guerra Civil Española (1936-1939), por razóns administrativas ou de investigación. |
| Base de datos de mortos e desaparecidos do Exército de Terra do II República | 1936-1939 | | Recolle os nomes das persoas que pertencentes ao Exército da República durante a Guerra Civil Española, foron causantes do dereito de percepción de pensión por morte, desaparición ou inutilidade. Ademais do nome figuran a profesión ou profesións declaradas xunto aos datos de localización do documento do que se ha extractado a información e da documentación complementaria. Se desexa reprodución do documento pode utilizar o formulario que aparece na última columna da resposta a cada consulta que se realiza. Figuran:
A base de datos de desaparecidos, mortos e inútiles creada polo Arquivo Xeral da Guerra Civil Española utilizou informacións procedentes dos documentos da Pagaduría Secundaria do Exército de Terra, organismo republicano encargado do abono de pensións extraordinarias por morte, desaparición ou inutilidade. No exercicio das súas funcións a Pagaduría creou varias series documentais que recollen o proceso de solicitude, recoñecemento e abono dos dereitos económicos aos causantes ou familiares, no caso de falecemento, que son os expedientes de concesión de pensións, os testemuños sintéticos e as fichas de control de causantes. Estas últimas, elaboradas pola Sección de Estatística coa finalidade que o seu nome indica, recollen os datos fundamentais de cada persoa, entre eles, os de filiación persoal e militar, a data e lugar en que ocorreu a morte, desaparición ou cesión, e os datos da familia do causante. É por iso que se seleccionou esta serie para sacar da mesma os datos que permitisen utilizar esta documentación con rapidez e eficacia para identificar as persoas e utilizar este dato nos traballos de obtención de antecedentes para xustificar os pagos de pensión e indemnizacións que a lexislación vixente vén determinando. |
| Causa xeral | 1940-1967 | 1953 cartapacios, recollidos en 4.000 caixas ou unidades de instalación | Por decreto do 26 de abril de 1940, concédense amplas facultades ao Fiscal do Tribunal Supremo para que proceda a instruír a Causa Xeral, co obxecto de pescudar os feitos delituosos cometidos en todo o territorio nacional durante a "dominación vermella". Ante a complexidade que vai adquirindo a investigación, establécese que, por Decreto do 19 de xuño de 1943, desígnese a un Fiscal Xefe da Causa Xeral que, baixo a exclusiva e directa dependencia do Ministro de Xustiza, asuma as facultades que ata ese momento tiña asignadas o Fiscal do Tribunal Supremo; aínda que, por Decreto do 25 de abril de 1958, disponse que quede de novo baixo a dependencia do Fiscal do Tribunal Supremo e restitúanselle as súas facultades. O Ministerio Fiscal, baixo a dirección do Fiscal do Tribunal Supremo, asumiu a tarefa de recoller toda a documentación que servise para tal fin, formando a denominada "Causa Xeral", ata que o Decreto-Lei do 31 de marzo de 1969 recoñeceu a prescrición das posibles responsabilidades penais por feitos acaecidos antes do 1 de abril de 1939. Esta investigación, levada a cabo en cada provincia polos fiscais delegados para ese efecto, recolle os feitos delituosos acontecidos nos tres anos de guerra civil baixo o Goberno republicano, desde as eleccións de febreiro do 1936 ata abril de 1939, plasmados nunha documentación clasificada en once pezas, cuxo contido é o seguinte:
Cos resultados obtidos en todas estas pezas, o Fiscal Instrutor elevaba un informe-resumen á Inspección da Causa Xeral que se contén na maioría das provincias, pero, non en todas. |
| Causas e sumarios dos Tribunais Populares e Xurados de Urxencia e de Garda de Madrid | 1936-1939 | Máis de 25.000 persoas xulgadas por Tribunais Republicanos | Nos Tribunais Populares, por Decreto do 23 de agosto de 1936, establécese un procedemento sumarísimo e, por Decreto do 25 de agosto de 1936, engádese que o procedemento para o non regulado nos decretos era a Lei de Axuizamento Criminal, as referencias a esta lei abundarán nos decretos posteriores. Así mesmo, para a instrución dos procesos e sumarios, creáronse Xulgados Especiais e, por Decreto do 7 de maio de 1937, establécese que ao servizo dos Tribunais Populares e Xurados de Urxencia e de Garda actuarán Xulgados Especiais de Instrución, aos que lles corresponderá instruír os sumarios. O procedemento dos Xurados de Urxencia sería oral e seguiríase o trámite que se establecía para os xuízos de faltas, de acordo con a Lei de Axuizamento Criminal. Ademais, por Decreto de 2 novembro de 1936, establécese que as sentenzas dos Xurados de Urxencia lévense a efecto polo Secretariado Xeral. Pola súa banda, o procedemento no caso dos Xurados de Garda era o procedemento sumarísimo regulado no Código de Xustiza Militar e aplicarían as penas fixadas no Código de Xustiza Militar. No caso do Tribunal Especial de Espionaxe e Alta Traizón, para a formación dos sumarios crearíanse un ou máis Xulgados de Instrución, adscritos a este tribunal, e por Decreto do 29 de xuño de 1937, establécese que os Xuíces especiais adscritos a este Tribunal, para a instrución dos sumarios, terán xurisdición en todo o territorio da República. No entanto, os Xuíces de Instrución e, na súa falta, os Xuíces Especiais adscritos aos Tribunais Populares de todo o territorio nacional, practicarán as primeiras dilixencias polos delitos que se realicen no lugar da súa xurisdición e proseguirán a formación dos sumarios ata a súa conclusión, mentres que non sexan requiridos de inhibición polos Xuíces especiais. As causas tramitaranse polo procedemento sumarísimo establecido no Código de Xustiza Militar. Por último, o procedemento dos Tribunais Militares Populares baseábase no Código de Xustiza Militar. |
| Españois deportados aos campos de concentración nazis | 1939-1945 | | Reúne basicamente os contidos da publicación Libro Memorial. Españois deportados aos campos nazis (1940-1945), editada polo Ministerio de Cultura de España en 2006, resultado dunha investigación de Benito Bermejo e Sandra Checa. Constitúe unha ferramenta de información para un público moi amplo e ademais engadir algunhas posibilidades de consulta que unha versión impresa dificilmente podería ofrecer. |
| Ficheiro da Secretaría Xeral e da Sección Político Social | 1937-1967 | Máis de 2.500.000 de fichas, aproximadamente un millón delas dixitalizadas | O ficheiro xeral dos Servizos Documentais de Presidencia de Goberno é o resultado da fusión da actividade da Sección Político-Social, integrada primeiro na Delegación do Estado para a Recuperación de Documentos e posteriormente na Delegación Nacional de Servizos Documentais, así como da Secretaria Xeral destas delegacións e dos propios Servizos Documentais. Esta fusión ocorreu seguramente a raíz da integración en 1958 da Sección Político-Social coa súa homónima da Dirección Xeral de Seguridade. Por tanto, neste ficheiro atopamos, por unha banda, as fichas xeradas pola Secretaría Xeral que fornecía certificados de antecedentes tanto de oficio ao Tribunal Especial para a Represión de Masonería e Comunismo como respostas ás solicitudes de información demandada pola xurisdición de responsabilidades políticas, os xulgados de depuración da administración, empresas públicas e de FET e das JONS, a mencionada Dirección Xeral de Seguridade, o Alto Estado Maior, as distintas seccións segundas do Estado Maiores dos Exércitos, incluída a Garda Civil. Nelas consignábase o nome da persoa do cal se emitía o certificado e o número de expediente onde se conservaba a súa copia. E, doutra banda, a análise da documentación incautada ás organizacións e institucións civís, públicas e militares disoltas tras a vitoria nacionalista materializouse en fichas. Nelas consignábase o nome da persoa, a súa relación coa documentación, así como a signatura de arquivo de onde se extraeu a información. Da documentación incautada seleccionouse e conservou, con carácter xeral, só aquela que podía relacionar ás persoas coas institucións proscritas polos sublevados, quedando estas criminalizadas. O ficheiro xeral está formado por 69 ficheiros que gardan máis de dous millóns e medio de fichas. Ten unha ordenación alfabética fonética onde se mesturan tanto as fichas de persoas susceptibles de ser represaliadas polo seu pasado contrario ao Movemento Nacional, con aquelas das persoas que tiñan algunha vinculación co réxime franquista: os gobernadores civís, procuradores en Cortes, alcaldes, delegados de FET das JONS, funcionarios, etc. |
| Portal de Vítimas da Guerra Civil e Represaliados do Franquismo | | | Os cidadáns poden consultar neste portal unha base de datos coas referencias existentes en arquivos dependentes do Ministerio de Cultura e Deporte, sustentada nos documentos que reflicten o sufrimento e a violación dos Dereitos Humanos que padeceron os nosos compatriotas durante tan longo período. A elas engadíronse as relativas á presenza de refuxiados españois nos campos de concentración e exterminio nazis, a partir de fontes estranxeiras. As referencias do Portal de Vítimas céntranse en quen padeceron expresións de violencia persoal, represión, depuracións, inxustizas e agravios por motivos políticos, ideolóxicos, relixiosos ou doutra índole, tanto dos que non eran afíns ao Movemento Nacional, como de quen tampouco o eran co goberno republicano legalmente constituído. O Portal inclúe datos do Arquivo Histórico Nacional, o Arquivo Xeral da Administración, o Centro Documental da Memoria Histórica, o Arquivo do Real Chancillería de Valladolid, o Arquivo Histórico Provincial de Huesca. |
| Proxecto de historia oral de Emanuel Harriman sobre veteranos e veteranas estadounidenses e canadenses na Guerra Civil Española | 1985-1987 | 129 entrevistas | Este conjunto de 129 entrevistas a veteranos brigadistas norteamericanos se realizó a mediados de la década de 1980. As entrevistas son historias de vida e abordan a historia familiar, infancia, actividades políticas nos Estados Unidos, motivos para unirse á brigada Lincoln, a súa loita en España, repatriación, participación na Segunda Guerra Mundial, desmovilización, volta á vida civil. |
| Tribunal Especial para a Represión da Masonería e o Comunismo | 1940-1963 | Máis de 150.000 referencias | O núcleo básico da documentación deste fondo documental constituír a serie dos expedientes das causas contra as persoas incoadas polos delitos propios desta xurisdición. O arquivo e custodia desta serie non dependía da Secretaría senón directamente do propio Tribunal. Pola súa banda, a secretaría encargábase da custodia da os libros de sentenzas e diarios de sesións que xeraba o tribunal. Xunto a estes, hai que destacar o propio Servizo de Ejecutorias con que se dotou o Tribunal e a actividade do Vogal relator do mesmo que durante a súa ocupación por Marcelino Ulibarri tivo gran importancia na xénese deste organismo, dado a coincidencia coa dirección da Delegación do Estado para a Recuperación de Documentos (DERD). Por último hai que destacar, a oficina auxiliar que o tribunal destacou en Salamanca e que era a mencionada DERD. |
Información extraída do Ministerio de Cultura e Deporte. Subdirección Xeral dos Arquivos Estatais. Centro Documental da Memoria Histórica.
Imaxe: Wikipedia.
Data de actualización: 13/01/2023