Este apartado recolle as entrevistas realizadas aos conferenciantes que participaron na Homenaxe a Alberto Gil Novales, 6 de maio de 2022.

Manuel Chust Cbeirado. Catedrático de Historia Contemporánea. Universitat Jaume I

-Cales foron os maiores logros do Trienio Liberal pola súa transcendencia para o devir histórico de España?

O Trienio Liberal supón un antes e un despois dentro do contexto da monarquía absoluta tanto en España como en Europa. Dentro da década dos anos 20 é o primeiro momento en que un Estado se lanza a restablecer unha Constitución liberal e a iniciar un camiño parlamentario, porque non hai que esquecer que o contexto é o da restauración da Santa Alianza e do Congreso de Viena despois da derrota de Napoleón. Nese sentido, o que van facer é pór en marcha a Constitución, que entre 1812 e 1814 non se puido desenvolver, e empezar a decretar unha serie de liberdades, feitos que van ser emblemáticos tanto en Europa como en América. O eco do Trienio Liberal vai reflectirse en Portugal, en Nápoles e en Sicilia, chegará ata Rusia e, por suposto, en América Latina. Supuxo unha actividade parlamentaria magnífica, onde se forma unha división do liberalismo entre exaltados e moderados e onde empeza unha reforma a moitos niveis: educación, liberdade de expresión, desamortizacións na Igrexa das ordes regulares, e queda a cuestión de América, que facer con América, porque van desenvolvéndose nuns movementos triunfantes insurxentes.

-En tempos nos que se cuestiona en determinados ámbitos a importancia da memoria histórica, que papel teñen que xogar encontros especializados como o Congreso Internacional «O Trienio Liberal douscentos anos despois»?

Nos últimos vinte ou vinte e cinco anos o século XIX español é unha parte da historia española que quedou esquecida, especialmente, á miña forma de ver, a primeira metade. Son as orixes parlamentarias e constitucionais non soamente de España, senón tamén de bastantes países hispanoamericanos e con influencias no constitucionalismo europeo. Nese sentido é unha volta a rescatar os pais da patria constitucionais e parlamentarios. Creo que hai habido unha lectura da historia contemporánea de España predominantemente militarista, de pronunciamentos, de golpes de estado, de anarquía, de vaivéns, con todo se nos/nos fixamos nestes deputados en todo o seu labor lexislativo e constitucional é dunha envergadura tremenda. Se vemos o panorama de Europa neses anos, estaba dominada polo absolutismo, a excepción de Inglaterra, que era unha monarquía moi moderada. Hai que rescatar a visión dunha España parlamentaria, constitucional e que inflúe a Europa e a Hispanoamérica e non a visión que dominou dunha España inestable, invertebrada, militarista, con pronunciamentos que, sen deixar de ser verdade, creo que ha opacado á outra.

-Unha das sesións profundará na formación cívica dos cidadáns durante o período. Esa formación en valores constitucionais pode explicar que só grazas á intervención estranxeira puidese restaurarse o absolutismo?

Claro. En realidade o Trienio Liberal non fracasou, o Trienio Liberal foi derrotado. E foi derrotado por un exército moi superior ao español e coa conivencia clara do rei, de poderes fácticos e dunha parte da oficialidade do exército español que seguía sendo absolutista.

-Está satisfeito co programa do Congreso?

Moito. Fixéronse actos oficiais en conmemoración deste momento en Portugal, en Italia, por suposto en México, en Centroamérica, no Perú... no contexto das súas independencias. O Estado español debía conmemorar, non no sentido soamente de celebración, senón no de lembrar, pór en valor polos profesionais, historiadores, historiadores do dereito, xente da cultura nun sentido amplo, esas orixes constitucionais e parlamentarios que tivo España e que irradiou en Europa no contexto adverso militar, ideolóxico, relixioso... do absolutismo; sen esquecer a transcendencia que isto tivo en América Latina, especialmente en México, Centroamérica e Perú, como orixe dos seus estados-nacións e como orixe dos seus sistemas parlamentarios. Hai que lembrar que houbo deputados americanos que chegaron ás Cortes de Madrid, especialmente nos anos 1820 e 1821.

Emilio La Parra López. Catedrático de Historia Contemporánea. Universitat d'Alacant

-Nos agradecementos do seu libro Fernando VII. Un rei desexado e detestado, sinala «a extraordinaria axuda para a investigación que supón o magnífico Dicionario biográfico de España (1808-1833) do lembrado Alberto Gil Novales». Valorouse suficientemente a achega do profesor Alberto Gil Novales aos estudos sobre o Trienio Liberal?

Si. Primeiro porque foi un dos pioneiros no estudo do Trienio; en segundo lugar, porque abordou un aspecto, o das sociedades patrióticas, como o embrión dos partidos políticos en España; e en terceiro lugar, porque Gil Novales fixo unha achega documental, sobre todo bibliográfica, extraordinaria para o coñecemento do Trienio en xeral e, en particular, á parte das sociedades patrióticas, da figura de Rafael da Rega, comparece clave. Foi moi valorado, segue sendo moi citado en todos os estudos científicos que se fan sobre o Trienio. Por outra banda, co Dicionario biográfico fíxonos un favor a todos os historiadores, porque nos/nos ofrece unha cantidade de datos e de referencias bibliográficas sobre todo de personaxes.

-Como especialista en Fernando VII, considera que o Trienio Liberal obrigou a cambiar en parte a política posterior do monarca?

Creo que non, porque Fernando VII asumiu o comezo do Trienio, o restablecemento da Constitución, como un acto en contra dos seus desexos, algo que el de ningunha das maneiras pretendía que se establecese en España. En consecuencia, o único que supón para el, desde o meu punto de vista, é, en primeiro lugar, unha molestia radical; desde o primeiro instante manobra para acabar co réxime constitucional. Por outra banda, quizá acentuou un tanto o seu inquina cara aos liberarlles, que xa era moita a que tiña. Iso si, supuxo un serio contratempo para el, unha incomodidade manifesta.

Mª Cruz Romeo Mateo. Catedrática de Historia Contemporánea. Universitat de València

Sobre se se valorou suficiente a Gil Novales, considera que si, cun matiz: «Creo que o Dicionario biográfico, primeiro porque non temos costume en España de ter estas ferramentas, que fan falta e non adoitan ser moi valorados, non se valorou suficientemente, leste e outros que fixo pasan un pouco desapercibidos».

Sobre a importancia de congresos como «O Trienio Liberal douscentos anos despois».

«En xeral, os congresos, se están ben organizados e expoñen un problema histórico, impulsan a investigación. No caso do Trienio Liberal, a miña idea é que tivo unha mala prensa historiográfica, non tivo sorte historiográfica. Precisamente Gil Novales é o historiador do Trienio Liberal porque no seu momento non había moito e o que se dicía tiña moito que ver con formulacións doutras correntes historiográficas e no mundo do franquismo. O Trienio foi incómodo para os propios liberais, porque a mobilización condicionou ao liberalismo. A herdanza do Trienio non foi asumida polo liberalismo no seu conxunto e iso si que marcou a historiografía, tanto para denigrar o trienio como para saltar. O congreso pode axudar a reformular todos estes asuntos e facilitar o abrir novas vías».

Maiores logros do Trienio:

«Foi fundamental para a conformación do liberalismo, para o que tiña que ser un sistema liberal cuns dereitos e uns códigos, é introducir a modernidade política, eliminar os privilexios, facer realidade a Constitución do 12».

Jose Manuel Sánchez Saudinos, profesor de Dereito Institucional Carlos III

Principais logros do Trienio:

«O Trienio é un intento de recuperar a Constitución de Cádiz e volver tomar a senda do liberalismo que se ha había interrompido coa volta de Fernando VII en 1814 e o Manifesto dos Persas, tentar unha vía liberal-constitucional en España en consonancia co que comezara nas Cortes de Cádiz»

Sobre o papel deste tipo de Congresos en tempos nos que se cuestiona a memoria histórica:

«En España envorcámonos moito en pensar o que foi a guerra civil e a represión posterior, a longa ditadura, sen fixarnos ás veces demasiado no noso século XIX. Eramos unha nación que ía en paralelo a outras europeas nun proceso non direi de democratización, porque non había un sufraxio universal, pero si nesa liña coas súas anomalías, cos seus problemas, de loitar por un estado constitucional. Hai que volver os ollos a toda esa etapa, ao sigo XIX.

Valoración da figura de Gil Novales (colaborou con el no Ateneo)

Cre que non se lle valorou o suficiente.

«Foi unha comparece clave en toda a historiografía dunha época, unha persoa cun estilo un pouco anglosaxón, no sentido dun investigador, unha persoa moi próxima á xente que empezaba, pero non era un conspirador nin pretendía crear unha escola de investigadores para crecer»

Antonio Elorza Domínguez. Catedrático de Ciencia Política

Sobre a achega de Gil Novales á historiografía do Trienio:

«É unha achega dobre. Por unha banda, un estilo de traballo que como adoita ocorrer nestes casos está un pouco sepultada pola magnitude da súa obra; e por outra banda, unha obra decisiva para o coñecemento dun dos períodos que el descubriu claves da historia de España contemporánea, que é o Trienio Liberal»

Foi recoñecido?

«Si. O Trienio Liberal era un pouco o irmán pobre da historia do liberalismo español. Existía esa imaxe das Cortes de Cádiz, Fernando VII... e logo unha especie de paréntese que se suicida, que coa súa exaltación, co seu radicalismo, cava a súa propia tumba; unha imaxe parecida á que agora se está creando do II República. Entón a resposta de Alberto é a da análise histórica. O Trienio non o seu afunde porque se afundise, senón porque veñen os Cen Mil Fillos de San Luís, unha intervención exterior que o derruba. E, sobre todo, o seu labor é descubrir e resaltar que é un período capital de participación política, que queda frustrado como tantas cousas na historia de España. A sociedade politízase, cousa que non sucedera en Cádiz, os problemas están no espazo público e búscanse os instrumentos para esa participación, que son as sociedades patrióticas. É un momento revolucionario no dobre sentido de tratar de facer a revolución que só se esbozou en Cádiz, pero unha revolución para o pobo, para os intereses colectivos, e, por outra banda, crear os instrumentos aínda incipientes para esa transformación. Creo que é un labor exemplar a que fai Gil Novales, que enlaza coa súa idea do cidadán, por iso entusiásmase con Machado e por iso reivindica a Riego. (...) A súa obra, enorme, o Dicionario biográfico, primeiro do Trienio, logo de 1808-1833, son miles de fichas que están aí. Que sentido teñen? Contribuír á historia, si, pero sobre todo crear a plataforma para que outros historiadores poidan despois abordar este quefacer colectivo. El pensa que a historia non é unha mestra da vida pero explica as condicións para que as esperanzas dos homes poidan realizarse».

Que papel pode xogar o Congreso Internacional «O Trienio Liberar douscentos anos despois na imaxe dese período?

«Seguir investigando o Trienio Liberal e vinculalo co fenómeno europeo. Portugal tamén ten o seu Trienio. Nese momento fálase da Santa Alianza e brotes en España, etc., pero é a alternativa á Santa Alianza, a alternativa liberal democrática a un predominio da reacción absolutista, e isto é algo que Gil Novales expuxo e no que hai que seguir.