Enterro de Azaña no cemiterio de Montauban, 5 de novembro de 1940. Asociación Manuel Azaña.
Exilio, persecución e morte: 1939-1940
Crespón negro Centro Documental da Memoria Histórica.
Dibujo de Manuel Azaña yacente Asociación Manuel Azaña.
Carta de Manuel Azaña a José Giral, ministro sen Carteira da República, na cal lle refire as razóns que lle levaron a presentar a súa dimisión como presidente da República. Collonges-sous-Salève, 9 marzo 1939 Arquivo Histórico Nacional.
Carta de Manuel Azaña a José Giral, ministro sen Carteira da República, na cal lle refire as razóns que lle levaron a presentar a súa dimisión como presidente da República. Collonges-sous-Salève, 9 marzo 1939 Arquivo Histórico Nacional.
En xaneiro de 1939, cando parece inevitable a derrota das forzas republicanas, Azaña trasládase á fronteira francesa. NA Vajol (Xirona) se arriará por última vez a bandeira republicana.
Sae de España o 5 de febreiro de 1939, perseguido por axentes de Franco, de Vichy e a Gestapo. Alóxase nunha casa, A Prasle, en Collonges-sous-Salève. Viaxa a París e, o 27 de febreiro de 1939, xa sentenciada a causa republicana polo recoñecemento de Francia e Gran Bretaña ao goberno franquista, Azaña presenta a súa dimisión como presidente da República.
En outubro trasládase a Pyla-sur Mer, preto de Bordeus. O 1 de setembro Alemaña invadira Polonia; o 3, Francia e Gran Bretaña declaran a guerra a Alemaña, mentres se publica a edición francesa dA velada en Benicarló. O 14 de xuño as tropas alemás alcanzan París e o 16, Pétain pide o armisticio. Negrín visita a Azaña para ofrecerlle o seu traslado a Inglaterra, que rexeita.
Con Francia dividida en dous, Azaña, xa enfermo, e a súa esposa viaxan en ambulancia cara a Périgueux. Os seus perseguidores saquean a casa de Pyla-sur-Mer, rouban os seus papeis e apresan a Cipriano que é condenado á morte, pena que será conmutada.
En setembro, instálase en Montauban, preto de Toulouse. O goberno de Vichy impide que saia da cidade.
Azaña falece no Hôtel du Midi a noite do 3 de novembro de 1940 e é enterrado en Montauban baixo a bandeira de México, porque as autoridades francesas non permitiron a bandeira republicana. A Legación mexicana sufragou os gastos do enterro.
En Montauban cada ano lémbrase a súa memoria e a figura e a obra de Azaña están ostensiblemente presentes.
Última bandeira
Esta bandeira foi arriada por Manuel Azaña nA Vajol o 2 de febreiro de 1939. Na súa longa carta-crónica a Anxo Ossorio e Gallardo fala deste emblema, tras facer unha emotiva reseña do último acto en terra español, a revista ao batallón presidencial:
"Dous días antes recollera a bandeira do batallón, que agora, despregada nunha das paredes da miña cuartito de traballo, é tema de contemplación ascético-política, porque me servirá de mortaja".
A bandeira atopábase nunha das caixas que foron secuestradas pola Gestapo e a policía española en Pyla-sur- Mer e que apareceron nas dependencias da policía en Madrid, en 1984.
Exilio, persecución e morte: 1939-1940
Diario manuscrito de Manuel Azaña. Primeiro volume dos coñecidos como "cadernos roubados".
Os tres cadernos roubados
Diario manuscrito de Manuel Azaña. Primeiro volume dos coñecidos como "cadernos roubados".Azaña entregou en 1936 os cadernos das súas Memorias ao seu cuñado, Cipriano de Rivas Cherif, entón cónsul de España en Xenebra, pensando que estarían a salvo fóra de España. Tres deles foron roubados do consulado por Antonio Espinosa. Correspondían a un período cronolóxico especialmente tenso: a sublevación de Sanjurjo, en agosto de 1932, a represión de Casas Vellas en xaneiro de 1933 e a crise do verán dese mesmo ano que acabou co bienio republicano-socialista. Permaneceran nO Pardo ata que, en 1996, Carmen Franco Polo entregounos ao Estado español. Desde entón, os orixinais manuscritos consérvanse no Arquivo Histórico Nacional.
Palabras de Azaña
Sobre a cultura:
O Museo do Prado é máis importante para España que a República e a monarquía xuntas.
Crónica abreviada de quince días. Carta a Anxo Ossorio. A Prasle, Collonges-sous-Salève, 18 de xuño de 1939.
Sobre o futuro de España:
Se habemos de pasar como españois de morte a vida, se o noso país non ha de ser un pudridero en que a vítima e o verdugo corrómpanse xuntos, se ha de lograrse unha transfiguración do espírito nacional a favor do escarmento apadriñado pola tolemia e a estulticia será volvéndose de face á realidade do sentir español, que non pode desperdiciar a lección e aproveitar para fundar algo novo, queimando non soamente as bambalinas e os bastidores, senón a letra e a solfa das representacións caducadas […] Confiar en que haberá xente nova capaz de entender mellor.
Carta a Esteban Salazar Chapela. Pyla-sur-Mer (Gironde), 26 de febrero de 1940.
